Vrijheid & Veiligheid
Bij dementie komen vrijheid en veiligheid vaak onder druk te staan. Naarmate de ziekte vordert, nemen de dilemma’s in de zorg voor mensen met dementie toe. Vaak onbedoeld met vrijheidsbeperking tot gevolg. De onrustband wordt nauwelijks meer toegepast. Gelukkig. Toch zijn er nog veel andere vormen van vrijheidsbeperking en onvrijwillige zorg. Zowel in het verpleeghuis als thuis. Kan dat minder? Wat als iemand dreigt te vallen of te verdwalen? Of zich niet wil (laten) verzorgen? Of de hele nacht onrustig is? En wat mag eigenlijk wel en niet van de wet Zorg en Dwang? We bekijken samen de manieren om goede zorg te verlenen én iemand zo veel mogelijk (bewegings)vrijheid en zelfbeschikking te laten houden.
Wat vind je hier?
Deze pagina biedt inspiratie, informatie en gespreksvragen rond de dilemma’s in de zorg voor mensen met dementie. Via filmpjes worden praktijkvoorbeelden en mogelijke oplossingen geschetst. De bezoekers gaan hierover met elkaar in gesprek onder begeleiding van jullie eigen gespreksleider of een speciaal getrainde inleider. Aan het vragen van de inleider zijn wel kosten verbonden.
Begrippen
Wet zorg en dwang (Wzd)
De Wet zorg en dwang (Wzd) beschermt mensen met een psychogeriatrische aandoening - zoals dementie - of een verstandelijke beperking tegen onnodige onvrijwillige zorg. Het uitgangspunt is ‘Nee, tenzij’. Na een voorbereidingstijd van 10 jaar is de wet op 23 januari 2018 aangenomen door de Eerste Kamer. Hij treedt in werking op 1 januari 2020. De Wzd gaat in de ouderen- en de gehandicaptenzorg de wet BOPZ vervangen.
Meer artikelen over de Wet zorg en dwang lees je hier en hier
Onvrijwillige zorg
Onvrijwillige zorg is...
a) Tegen de wil van de persoon met dementie of diens wettelijk vertegenwoordiger:
- Gedwongen vocht, voeding, medicatie en medische of therapeutische behandeling.
- Beperking van de lichamelijke bewegingsvrijheid, waaronder fixatie en insluiten.
- Toezicht houden, bijvoorbeeld met domotica
- Onderzoek aan kleding of lichaam.
- Controle op aanwezigheid van drugs, alcohol en gevaarlijke voorwerpen.
- Leefregels opleggen (behalve huiselijke regels die nodig zijn voor een goed reilen en zeilen in de groep).
b) Als de persoon met dementie terzake wilsonbekwaam is, altijd:
- Beperking van lichamelijke bewegingsvrijheid, zoals fixatie en insluiten.
- Gedragsbeïnvloedende medicijnen (psychofarmaca) als die niet binnen de geldende professionele richtlijnen worden gegeven.
In deze gevallen gelden de regels voor onvrijwillige zorg altijd; óók als de persoon met
dementie (of vertegenwoordiger) het ermee eens is en zich niet verzet.
Vrijheidsbeperking
Vrijheidsbeperking is het uitvoeren van onvrijwillige zorg. Vrijheidsbeperking kan fysiek (deur op
slot of bedhekken) of psychisch (gedragsbeïnvloedendemedicatie) zijn.
Vrijheidsbeperking? Nee tenzij:
- het probleem heel goed is onderzocht;
- er geen oplossing zonder vrijheidsbeperking is;
- gekozen wordt voor de oplossing die voor de betrokkene het minst ingrijpend is;
- deze oplossing zo kort mogelijk wordt ingezet;
- de nadelige gevolgen voor de betrokkene zo veel mogelijk worden weggenomen;
- er gelijk wordt gewerkt aan het ook weer afbouwen van de vrijheidsbeperking.
Wilsonbekwaam
- Wilsbekwaamheid heeft te maken met beslissingen over zorg en gezondheid. Iedereen is wilsbekwaam, tenzij een deskundige arts heeft vastgesteld dat iemand voor een bepaalde beslissing wilsonbekwaam is.
- De diagnose dementie betekent niet dat de persoon meteen niet meer wilsbekwaam is. Zeker nu de diagnose dementie steeds vaker al in een vroeg stadium kan worden gesteld, kan de persoon nog veel zaken zelf regelen. Iemand is namelijk wilsbekwaam totdat het tegendeel blijkt. Bij het bepalen van wilsbekwaamheid gaat het om de vraag of de persoon met dementie de gevolgen van haar eigen handelingen, situatie of beslissing nog kan begrijpen. Als het onduidelijk is of iemand nog wilsbekwaam is, kan een gespecialiseerde arts om een oordeel worden gevraagd. Ook een notaris, (kanton)rechter, mentor, bewindvoerder of curator kunnen in hun werk voor de vraag komen te staan of iemand nog wilsbekwaam is.
Lees hier meer over dementie en wilsbekwaamheid.
Ontwikkelingen
Vroeger waren veel faciliteiten voor mensen met dementie (verpleeg- en verzorgingstehuizen, dagbesteding ect.) gericht op een medische kijk op omgaan met mensen met dementie. Dit hield in dat ze als zieken werden behandeld, op zalen sliepen, weinig keuzevrijheid hadden, werden vastgebonden bij onrust en er weinig oog was voor een individuele aanpak.
Gelukkig hebben we veel ontwikkelingen doorgemaakt sinds deze tijd. Er is nu oog voor de persoonlijke wensen van de persoon met dementie, mensen hoeven niet snel naar een verpleeghuis, er is keuze- en bewegingsvrijheid, er is oog voor het mentale en welzijnsaspect, er word gekeken naar hun behoeften. De vrijheid van mensen met dementie staat steeds hoger in het vaandel. Zonder daarmee de veiligheid uit het oog te verliezen, door technologie en bewuste keuzes om bepaalde risico’s te aanvaarden.
Video's
Introductiefilm Vrijheid en veiligheid
Dilemma’s bij nachtelijke onrust
Dilemma’s bij persoonlijke verzorging
Dilemma’s bij vallen en verdwalen
Inspiratie voor opbouw van de avond
Bij het voorbereiden van de avond kunt u gebruik maken van de volgende structuur. Je bent
natuurlijk volledig vrij om het anders in te delen met gebruik van deze materialen.
1. De ‘Introductiefilm Vrijheid en veiligheid’ laten zien (7.30 minuten)
2. Bespreek de begrippen naar eigen inzicht van relevantie
3. Noem enkele voorbeelden van wat (onbedoelde) vrijheidsbeperking kan zijn in de thuissituatie
4. Je kunt plenair of in kleine gespreksgroepjes de volgende vragen stellen:
- Wat heeft jouw naaste al in moeten leveren aan vrijheid?
- Wat doen we al goed om mensen met dementie meer vrijheid te geven?
- We willen allemaal dat mensen met dementie vrijheid behouden, maar dat betekend soms loslaten van controle. Wat is lastig om los te laten omdat u bang bent voor diens veiligheid?
5. Een of meerdere van de volgende video’s laten zien:
- Dilemma's bij nachtelijke onrust
- Dilemma’s bij persoonlijke verzorging
- Dilemma’s bij vallen en verdwalen
6. Na elk video kan besproken worden: Welke oplossingen vond u het meest zinvol? Wat spreekt u
aan in deze video? En waarom? Wat roept er weerstand op?
7. Meer tips en adviezen over hoe om te gaan met het dilemma tussen vrijheid en veiligheid staan
op dementie.nl. Je kunt eventueel doorverwijzen naar de lokale ergotherapeut(en) voor meer ondersteuning bij hulpmiddelen.