Rechtsbescherming

De WGBO regelt de relatie tussen arts en patiënt. Daarbij horen allerlei rechten en plichten. Zo heeft de arts de plicht te informeren over de huidige gezondheidstoestand van de patiënt. Ook moet hij hem informeren over de vooruitzichten, aard en doel van onderzoek en behandeling, te verwachten gevolgen en de risico’s hiervan voor de gezondheid van de patiënt. En of er andere behandelingen zijn die in aanmerking komen.

De patiënt heeft het recht om op basis van deze informatie te beslissen of hij toestemming geeft voor onderzoek of behandeling, op een second opinion en op inzage in zijn medisch dossier. Als hij deze informatie niet meer kan bevatten, of niet meer kan overzien welke gevolgen deze beslissingen voor hem hebben, dan moet de arts een vertegenwoordiger bij de behandeling betrekken. Dat kan een mentor of curator zijn, en is die er niet dan (in deze rangorde) de partner, een ouder, een kind of een broer of zus.

De vertegenwoordiging via de WGBO is alleen mogelijk als de patiënt wilsonbekwaam is. Bij acute situaties (bijvoorbeeld een slagaderlijke bloeding) geldt de eis van voorafgaande toestemming van een vertegenwoordiger niet. Dat geldt ook voor niet-ingrijpende behandelingen en verrichtingen, zoals het verwijderen van een splinter. De arts mag niet behandelen als de patiënt zich ertegen verzet, behalve in een ernstige of levensbedreigende situatie.

De Wet zorg en dwang (Wzd) beschermt mensen met een psychogeriatrische aandoening - zoals dementie - of een verstandelijke beperking tegen onnodige onvrijwillige zorg. Het uitgangspunt is ‘Nee, tenzij’. Na een voorbereidingstijd van 10 jaar is de wet op 23 januari 2018 aangenomen door de Eerste Kamer. Hij treedt in werking op 1 januari 2020. De Wzd gaat in de ouderen- en de gehandicaptenzorg de wet BOPZ vervangen. 

Meer artikelen over de Wet zorg en dwang lees je hier en hier.

Als iemand niet meer zelf kan beslissen over verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding wordt een (familie)mentor benoemd die daarover (zoveel mogelijk samen met de betrokkene) beslist. Met een mentorschap wordt de betrokkene op het persoonlijke vlak beschermd.

Een mentor behartigt dus de belangen van de betrokkene op het gebied van verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding. Een mentor kan een familielid of naaste zijn.

Mentoren worden in alle gevallen benoemd door een kantonrechter. Deze kan de mentor jaarlijks vragen een kort verslag te schrijven over de manier waarop hij het mentorschap heeft ingevuld.

Als iemand niet meer zelf mag beslissen over zijn financiën en bezittingen wordt een (familie)bewindvoerder benoemd die daarover (zoveel mogelijk samen met de betrokkene) beslist. Met een onderbewindstelling wordt het vermogen van de betrokkene beschermd.

De bewindvoerder behartigt de belangen van de betrokkene op het gebied van financiën en bezittingen en houdt de boekhouding bij. Een bewindvoerder kan een familielid of naaste zijn of een professionele vertegenwoordiger.

Bewindvoerders worden in alle gevallen benoemd door de kantonrechter. Ze moeten jaarlijks verantwoording afleggen aan  de kantonrechter. Deze controleert het werk van de bewindvoerder.

Als iemand zijn handelingsbekwaamheid verliest en dus niet meer zelfstandig rechtshandelingen kan verrichten, kan een (familie)curator worden benoemd om de persoon, curandus genaamd, te vertegenwoordigen. Met een ondercuratelestelling worden persoon en vermogen beschermd.

Curatele is een maatregel die meer bescherming biedt dan bewindvoering en mentorschap

De curator behartigt de belangen van de betrokkene op het gebied van financiën en bezittingen én op het gebied van verzorging, verpleging, behandeling, en begeleiding. Een curator kan een familielid of naaste zijn of een professionele vertegenwoordiger.

Curatoren worden in alle gevallen benoemd door de kantonrechter en moeten verantwoording afleggen op het gebied van geld en bezittingen en de keuzes die worden gemaakt binnen de zorg, verpleging, behandeling en begeleiding. De kantonrechter controleert de curator.

• Wilsbekwaamheid heeft te maken met beslissingen over zorg en gezondheid. Iedereen is wilsbekwaam, tenzij een deskundige arts heeft vastgesteld dat iemand voor een bepaalde beslissing wilsonbekwaam is.
• De diagnose dementie betekent niet dat de persoon meteen niet meer wilsbekwaam is. Zeker nu de diagnose dementie steeds vaker al in een vroeg stadium kan worden gesteld, kan de persoon nog veel zaken zelf regelen. Iemand is namelijk wilsbekwaam totdat het tegendeel blijkt. Bij het bepalen van wilsbekwaamheid gaat het om de vraag of de persoon met dementie de gevolgen van haar eigen handelingen, situatie of beslissing nog kan begrijpen. Als het onduidelijk is of iemand nog wilsbekwaam is, kan een gespecialiseerde arts om een oordeel worden gevraagd. Ook een notaris, (kanton)rechter, mentor, bewindvoerder of curator kunnen in hun werk voor de vraag komen te staan of iemand nog wilsbekwaam is. 

Lees hier meer over dementie en wilsbekwaamheid.